Misschien heb je het al eens ondervonden: wanneer er juist (maximaal) veel van je verwacht wordt, maak je je zo druk over een mogelijk ‘afgaan’ dat je daardoor niet eens meer toekomt aan het gevraagde presteren. Met andere woorden: de hersenen zijn zo bezig met ‘het moet goed gaan’ (zoals bij optredens of het geven van presentaties) dat juist daardoor een goed en degelijk voorbereid werk volledig de mist in gaat. Deze vorm van angst leidt dan een leven op zichzelf, en je verliest alle controle. Een dergelijke vorm van angst wordt in de wandelgangen ook wel bühnevrees of prestatieangst genoemd en komt bij veel mensen voor en misschien wel in het bijzonder bij artiesten en managers.
Maar… er is hoop.
Onze hersenen zijn in staat om te leren hoe met dergelijke stress, angst en spanning om te gaan. De manier waarop dit plaatsvindt (waardoor je dit kunt leren) wordt biofeedback genoemd. Als je al eens van biofeedback hebt gehoord, dan houdt dit meestal in dat je getraind wordt in ontspanning (het ontspannen van de spieren) en ‘stressmanagement’. Meestal hebben deze trainingen dan te maken met het omgaan met angsttoestanden die onder stress verergeren. Angsttoestanden veroorzaken reacties zoals paniekaanvallen en fobieën aan de ene kant, en problemen zoals prestatie-angst en bühnevrees aan de andere kant. Wanneer iemand wordt uitgedaagd om op een bepaald gebied te excelleren (het zo goed mogelijk te doen) reageren de hersenen daarop met een dusdanig hoge alertheid dat juist dit het optimale performen (optreden) behoorlijk in de weg staat. De hersenen gaan dus door die verhoogde waakzaamheid juist minder goed functioneren; ze zijn te veel met ‘iets anders’ bezig. De hersenen ‘vergeten’ daardoor juist de ‘job’ die geklaard moet worden.
Het probleem komt dus aan het licht als iemand angstig wordt of zich druk maakt over of het allemaal wel goed zal gaan bij een bepaalde opdracht of klus. Zo iemand merkt (veelal totaal onbewust) deze angst zelf op. Hierdoor ontstaat er nog meer angst! Bij toekomstige gebeurtenissen wordt daardoor de angst-respons (de reactie op deze angst) zelfs nog eerder opgemerkt, omdat het eerdere ‘falen’ nog zo pijnlijk goed wordt herinnerd. Met andere woorden, de onzekerheid (angst) wordt groter omdat er nog pijnlijke (heldere en negatieve) herinneringen bestaan aan het eerdere falen. Men is ten slotte al eens eerder ‘afgegaan’: de hersenen zeggen ‘au!’. Tegenwoordig hebben we echter het trainen van hersengolven (neurofeedback) tot onze beschikking als een relatief nieuwe methode binnen de biofeedback. Deze vorm van biofeedback biedt daardoor een nieuwe optie voor de bestrijding van bühnevrees, prestatie-angst en heel veel andere angsttoestanden. Deze methode van ‘leren’ is gebaseerd op informatie (signalen) die rechtstreeks vanuit de hersenen kunnen worden geregistreerd, net zoals bij het electrocardiogram (het ECG) of het hartfilmpje. Dit gebeurt met een aantal elektroden (ronde metalen plaatjes) boven op het hoofd. In het EEG (hersenfilmpje) worden vervolgens deze angsttoestanden geregistreerd en opgemerkt.
Angst wordt gezien als een uiting van een verminderde zelfregulatie van de hersenen (een soort controleverlies van het brein). Door de hersenen uit te dagen (te leren) zichzelf beter te gaan reguleren (bijsturen) binnen dergelijke stresserende omstandigheden wordt daarnaast ook nog eens bereikt dat de hersenen zichzelf ook beter zullen reguleren tijdens de normale gang van zaken (tijdens het gewone werk en bij de dagelijkse en/of intellectuele bezigheden). Indien de hersenen eenmaal hebben geleerd om zichzelf te herreguleren (zichzelf weer op ‘gewoon’ te kunnen instellen) dan worden ze niet meer (negatief) beïnvloed door de verlammende en neergaande spiraal van de angst. Gedurende neurofeedback trainingen (ook wel EEG-biofeedback genoemd) wordt aan jou informatie over de toestand van je hersenen teruggekoppeld (je krijgt daarover ‘feedback’: informatie). Hierdoor blijken we in staat om verbeteringen aan te brengen in de mentale processen die door de hersenen worden uitgevoerd. De behandelaar (neurofeedback-therapeut, meestal een psycholoog) past gedurende de neurofeedback sessies, steeds de moeilijkheidsgraad in stapjes aan. Hierdoor worden de hersenen meer en meer getraind om optimaal te gaan functioneren. Zoals bij de meeste leerprocessen gebeurt dit leren grotendeels onbewust. Het is echter niet uitgesloten dat men er bewust ook één en ander van kan opmerken, reeds tijdens de trainingssessies (zoals het ontstaan van een gevoel van rust of ontspanning).
Laten we dit wat nader verklaren. Door de terugkoppeling (feedback) van de werking van de hersenen bij stress “zie” je zelf de effecten die stress en spanning veroorzaken. Juist doordat dergelijke veranderingen (beter) worden opgemerkt kunnen ze vervolgens onder controle worden gebracht. Gedurende meerdere sessies krijgt men dit meer en meer onder controle en dit veroorzaakt vervolgens weer het gevoel van ‘alles onder controle hebben’. Dit gevoel van controle zorgt er weer voor dat er meer en meer controle wordt verkregen. De neerwaartse spiraal wordt omgedraaid in een opgaande spiraal! De moeilijkheidsgraad kan steeds meer worden opgevoerd en bijgesteld zodat er meer en meer van de zelfregulatie van de hersenen wordt verlangd en men op een steeds moeilijker niveau belandt om ook daar weerstand te bieden aan de angst en onzekerheid. Ten slotte bestaat zelfs de mogelijkheid om in gedachten de meest extreme situatie voor de geest te gaan halen waarin angst optreedt. Men ziet de hersenactiviteit dan veranderen en is ook dan in staat om deze situaties volledig “onder ogen te zien” zonder dat de neergaande angstspiraal in werking zal komen. Onze ervaring leert dat de meeste mensen die neurofeedback gebruiken aanzienlijk beter in staat blijken om hun angst onder controle te krijgen. De controle wordt zodanig dat deze angst niet langer deel zal uitmaken bij de dingen van alledag en vooral niet bij die activiteiten waar juist zo’n angst voor bestond – de prestatieangst en bühnevrees.
Als eenmaal deze vaardigheden zijn verkregen (het zelfreguleren is geleerd) dan zijn de hersenen in staat om dit vast te houden en niet meer te vergeten (zoals fietsen ook niet meer wordt verleerd als je het eenmaal kunt). Hierdoor zijn hertrainingen in de meeste gevallen niet meer nodig.